امتحان غیبت امام زمان (عج


چرا امتحان به غیبت حضرت مهدی(عج) از شدیدترین امتحانات است؟
یکی از حکمت ها و اسرار غیبت و پنهان زیستی امام مهدی(عج)، امتحان و آزمایش انسان ها - به خصوص شیعیان - است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پایبندی و باور عمیق خود به مهدویت و میزان اخلاص و علاقه خود را نشان دهند. در غیبت امام مهدی(عج) شباهت هایی به سایر پیامبران وجود دارد ؛ به ویژه آنکه آنها نیز دارای غیبت - کوتاه مدت یا طولانی - بودند. خداوند همان طور که با غیبت پیامبران، امت آنان را آزمایش کرده است ؛ می خواهد امت اسلامی را نیز بیازماید و شاید این برابری طول غیبت خاتم الاوصیاء با غیبت مجموع پیامبران، برای این باشد که می خواهد این امت را با آزمایش هایی سخت تر از آزمون آنها، بیازماید.
از روایات مختلف، به دست می آید که مؤمنان در دوره غیبت، گرفتار آزمایش های بزرگی خواهند شد ؛ چنان که امت های قبلی نیز دچار آزمون ها و ابتلاهای مختلفی بودند : «أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ»[1] ؛ «آیا مردم گمان می کنند، همین که به زبان بگویند ایمان آوردیم، دست از سر آنها بر می داریم و آزمایش نمی شوند؟ مردمی را که قبل از ایشان بودند نیز آزمودیم و خداوند می داند که چه کسانی راستگو و چه کسانی دروغگویند و در امتحان درست یا نادرست از آب در آیند...».
از آنجایی که غیبت طولانی می شود، عده ای از مردم دچار تردید، حیرت و... می شوند و از باور به ظهور منجی موعود، بر می گردند؟! این آسیب ها و عوامل مشکل زا در عصر غیبت، عبارت است از :
1. حیرت و سرگردانی ؛ امام عسکری (علیه السلام)  فرمود : «بدانید که فرزندم غیبتی خواهد داشت که نادانان، در آن دچار سرگردانی می شوند ؛ و آنها که برای ظهورش از پیش خود وقت تعیین می کنند، به دروغ گویی می افتند»[2]. ابن عباس نیز گفته است : «پس از یک غیبت طولانی و حیرت ظلمانی، ظاهرمی شود»[3].
2. گمراهی و ضلالت ؛ یعنی در این دوران، عده ای از مردم از مسیر حق برگشته، دچار انحراف و گمراهی می شوند و از هدایت های الهی باز می مانند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  فرموده است : «تکونُ له غیبه و حیره تَضِلُّ فیها الأمم»[4] ؛ «برای او غیبت و برای امت حیرتی خواهد بود که خیلی ها در آن دوران گمراه خواهند شد».
سدیر می گوید : امام صادق (علیه السلام)  فرمود : «...وای بر شما! در کتاب جَفر نظر انداختم... و در ولادت قائم ما و غیبت او و طولانی شدن آن و مدت عمر وی، تأمّل کردم و دیدم که مردم با ایمان، گرفتار بلاها و مصیبت ها هستند و به جهت طولانی شدن دوران غیبت، در دل هایشان شک و تردید راه می یابد و بیشتر آنها از دینشان بر می گردند...»[5].
3. برگشت از اعتقاد به مهدویت ؛ امام رضا (علیه السلام)  از پدران بزرگوارش از امام علی (علیه السلام)  نقل می کند : «در دوران غیبت جز دینداران ناب - که یقین در جانشان رسوخ کرده و خداوند از آنان بر ولایت ما پیمان گرفته و ایمان در جانشان ثابت کرده و به دم الهی یاریشان نموده است - کسی بر اعتقاد خود، استوار نخواهد ماند»[6]. در همین مضمون از امام عسکری و امام سجاد (علیه السلام)  نیز روایاتی نقل شده است[7].
3. قساوت و تیره شدن دل ها ؛ به جهت طولانی شدن غیبتش، دل ها سخت و تیره می شود و جز آنها که خداوند ایمان به او را در قلوب شان نشانده و به دم الهی یاریشان کرده است، کسی دیگر بر اعتقاد او باقی نماند»[8].
4. عدم تحمل و بردباری ؛ امام صادق (علیه السلام)  نیز فرموده است : «شتاب مردم برای این کار آنان را هلاک می سازد. خداوند برای شتاب مردم، شتاب نمی کند ؛ برای این امر، مدتی هست که باید پایان پذیرد. اگر مدت آن سرآید، نه ساعتی جلو می افتد و نه ساعتی تأخیر می شود»[9].
5. شک در حیات و زنده بودن حضرت ؛ امام صادق (علیه السلام)  فرموده است : «... جدا مورد آزمایش قرار می گیرید تا جایی که مردم می گویند : مهدی، مرده یا کشته شده است ؛ اگر زنده است، پس کجا است و چه می کند؟! چشمان مؤمنان بر او می گریند و همچون کشتی طوفان زده، به اضطراب می افتند ؛ به جز کسانی که خداوند از آنان پیمان گرفته و به دم الهی یاریشان کرده، کس دیگری رستگار نخواهد شد»[10].
6. انحراف و برگشت از دین ؛ یکی از ابتلائات و آسیب های دوران غیبت، برگشت عده ای از آیین الهی و ضعف و سستی در دینداری و یگانه پرستی است. امام کاظم (علیه السلام)  فرمود : «هنگامی که پنجمین فرزند امام هفتم، از دیده ها ناپدید شد، از خدا بترسید و به او پناه ببرید و در مورد دین و آیین خود، کسی شما را از دینتان منحرف نکند [ ؛ زیرا] برای صاحب این امر غیبتی هست تا آنها که به او عقیده دارند، از اعتقاد خود باز گردند»[11].
محمد بن مسلم و ابوبصیر روایت کرده اند که امام صادق (علیه السلام)  فرمود : «این کار به سامان نمی رسد [و ظهور محقق نمی شود] مگر اینکه دو سوم مردم از دین برگردند ؛ ما گفتیم : اگر دو سوم مردم از دین برگردند، دیگر چه کسی باقی خواهد ماند؟! امام (علیه السلام)  فرمود : آیا دوست ندارید در بین یک سوم باقی مانده باشید؟»[12].
7. دشواری حفظ ایمان ؛ شدت ها و پیشامدهای ناگوار و تحوّلاتی که روی می دهد، مردم را زیر و رو کرده و حفظ ایمان و استقامت در این راه را دشوار می سازد و ایمان افراد در مخاطرات سخت واقع می شود!
امام باقر (علیه السلام)  فرموده است : «بعد از غیبت و حیرت ظاهر می شود ؛ در این دوران تنها کسانی بر دین خود ثابت می مانند که در ایمان خود، مخلص و با روح یقین همراه باشند و آنان کسانی اند که خداوند از آنها درباره ولایت ما پیمان گرفته و در دل آنها، ایمان را مستقر ساخته و آنها را با روحی از خود تأیید کرده است»[13].
8. کمبودها و نارسایی های زندگی ؛ یکی از امتحانات مردم در عصر غیبت و ابتلائات شدید آنان، گرانی، کسادی، مرگ و میر، جنگ ها، کمی محصولات کشاورزی، دچار شدن به پادشاهان ستمگر و... است.
امام صادق (علیه السلام)  خطاب به محمد بن مسلم فرمود : «پیش از قیام قائم(عج)، نشانه هایی است که خداوند آنها را ظاهر خواهد ساخت». محمد بن مسلم پرسید : آنها چیست؟ فرمود : خداوند آنها را چنین بیان فرموده است:
«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ»[14].
«لنبلونّکم»، یعنی امتحان می کنیم شما مؤمنان را قبل از خروج قائم(عج).
«بشی من الخوف» ؛ یعنی، به وسیله پادشاهان... در آخر سلطنت آنها.
«والجوع» ؛ یعنی، با گرانی قیمت ها. «و نقص من الاموال» ؛ یعنی، با کسادی تجارت و کمی درآمد». «و الانفس»، یعنی، با کمی رشد زراعت.
«و بشّر الصابرین»، یعنی، نوید بده در آن زمان، صبر پیشگان را با ظهور قائم و آن بعد از یک فتنه سخت و کمرشکن است که هر دوستی و خویشی را درهم می ریزد. همسایه به همسایه اش هجوم برده، گردنش را می زند! در چنین روزگاری، به زمین بچسبید و دست و پای خود را تکان ندهید»[15]. و نیز فرموده است : «ترس اهل عراق و بغداد را احاطه می کند و مرگ ناگهانی و پیاپی در آنجا شایع می شود و کمبود در اموال، اشخاص و میوه ها ظاهر می شود و زراعت کمتر رشد می کند»[16].
9. اختلاف و تبرّی از همدیگر ؛ یکی از آسیب های فراروی جوامع اسلامی در این دوران، وجود اختلافات و کشمکش ها و پراکندگی و دوری مردم از همدیگر است. امیرمؤمنان علی (علیه السلام)  فرموده است : «چه بر شما خواهد گذشت وقتی امام هدایتگر و نشانه حق را به چشم نبینید؟ گروهی از گروه دیگر بیزاری می جویید»[17].
امام صادق (علیه السلام)  نیز می فرماید : «چه بر شما خواهد گذشت، وقتی امام هدایتگر... را به چشم نبینید، گروهی از گروه دیگر بیزاری می جویید ؛ آن گاه سخت مورد آزمایش واقع می شوید و ناخالصان شما، از راستان شما، جدا خواهند شد. اول روز در اخبار و آثار اختلاف و مشاجره خواهید داشت و آخر روز، کارتان به کشت و کشتار خواهد کشید»[18].
10. دروغ گویی و تعیین وقت ظهور ؛ امام صادق (علیه السلام)  فرموده است : آنان که وقت تعیین کردند، دروغ گفتند ما اهل بیتی هستیم که وقت معیّن نمی کنیم...»[19].
11. ضعف و سستی در حفظ عقاید حقه ؛ عصر غیبت، دوران هجوم شبهات، فزونی انحرافات و اندیشه های نادرست و باطل و دنیا گرایی ها و نادانی ها است و بدین جهت، پا برجا ماندن بر عقاید درست و حق دشوار است. امام صادق (علیه السلام) فرمود : «هنگامی که امر غیبت، واقع شود، به آنچه در دست دارید (عقاید حقه) چنگ بزنید تا قضیّه آشکار شود و فرمان خدا فرا رسد»[20]. و نیز : «برای مردم روزگاری فرا می رسد که همگان دچار تب و لرز می گردند ؛ علم و دانش در آن دوران، در هم پیچیده می شود ؛ آن سان که مار در لانه خود به دور خویش می پیچید. در آن هنگام ستاره آنها طلوع می کند». گفته شد : مراد از تب و لرز چیست؟ فرمود : «روزهای فترت که همگان دچار ضعف و سستی می گردند ؛ در آن ایام بر عقاید خود استوار باشید تا خداوند ستاره شما را ظاهر گرداند».
نتیجه گیری :
با توجه به این آسیب ها و چالش ها، روشن می شود که در عصر غیبت، امتحان و آزمون انسان ها بسیار دشوار است و آنان باید از این مراحل سخت و طاقت فرسا عبور کنند و میزان پایبندی، باورمندی، بردباری و استقامت خود را نشان دهند. به یقین در دورانی که احتمال سرگردانی، گمراهی، تردید و برگشت از اصل مهدویت، قساوت و دلمردگی، بی اعتمادی به آموزه های دینی، انحراف و فسادگری، هواپرستی، مشکلات و کمبودهای زندگی، اختلافات و دشمنی ها، دروغ گویی و ناراستی، ضعف و سستی در دین داری و... بیشتر از هر عصری وجود دارد ؛ باید متدینان و یکتا پرستان در اعتقاد خود به منجی موعود، استوار و پابرجا باشند و از این آزمون سخت، سربلند بیرون آیند. بر این اساس است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  فرمود : «...کسانی که در دوره غیبت حضرت مهدی(عج) بر اعتقاد به او استوار هستند، از کبریت احمر نایاب ترند. جابر بن عبداللّه  انصاری بلند شد و گفت : ای رسول خدا! آیا فرزندت قائم غیبت خواهد کرد؟ فرمود : آری به خدا قسم ؛ «وَ لِیُمَحِّصَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ»[21] ؛ «خداوند مؤمنان را جدا می آزماید و کافران را از میان بر می دارد»[22].
باید برای رستگاری و موفق شدن در این آزمایش ها، تلاش کرد و آن گونه که در روایات آمده، رستگاری کامل جز برای دینداران ناب و مخلص و کسانی که جانشان با یقین در آمیخته و اعتقادشان محکم و شناختشان از نادانی ها و نادرستی ها پیراسته شده است ؛ برای کسی دیگر میسّر نیست.
فقط با داشتن چنین شرایط و حالاتی است که بنده پروردگار، به قضای الهی و حکم پروردگار در تمام امور، خشنود است و نسبت به غیبت و دیگر مسائل مربوط به آن هیچ شک و تردیدی به دل راه نمی دهد و بر اعتقاد به امامت امام غایب استوار و ثابت می ماند و همیشه یاد او را در دل دارد و این چیزها جز با تلاش پیگیر و حرکت در راه بندگی حقیقی و خالصانه، از راه دیگری به دست نمی آید[23].

پی نوشت ها
[1]. عنکبوت 29، آیه 2و3.
[2]. اثبات الهداه، ج 3، ص 482، ح 189.
[3]. یوم الخلاص، ج 1، ص 346 ؛ الزام الناصب، ص 62.
[4]. کشف الغمه، ج، ص 311 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 72.
[5]. اثبات الهداه، ج 3، ص 475، ح 162.
[6]. اثبات الهداه، ج 3، ص 464، ح 117.
[7]. ر.ک : همان، ج 3، ص 79، ح 180 و ص 467، ح 127.
[8]. اثبات الهداه، ج 3، ص 488، ح 20.
[9]. اصول کافی، ج 1، ص 369 ؛ الغیبه النعمانی، ص 158.
[10]. اثبات الهداه، ج 3، ص 473، ص 154.
[11]. الغیبه النعمانی، ص 78 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 150 ؛ منتخب الاثر، ص 218.
[12]. اثبات الهداه، ج 3، ص 510، ح 331.
[13]. کشف الغمه، ج 3، ص 311 ؛ منتخب الاثر، ص 229.
[14]. بقره 2، آیه 155.
[15]. ارشاد، شیخ مفید، ص 340 ؛ الغیبه النعمانی، ص 132.
[16]. یوم الخلاص، ج 1، ص 338.
[17]. اثبات الهداه، ج 3، ص 510، ح 334.
[18]. همان، ص 473، ح 155.
[19]. الغیبه طوسی، ص 263 ؛ اصول کافی، ج 1، ص 368 ؛ بحار الانوار، ج 52، ص 114.
[20]. بحار الانوار، ج 52، ص 133 ؛ یوم الخلاص، ج 1، ص 331.
[21]. آل عمران 3، آیه 141.
[22]. اثبات الهداه، ج 3، ص 461، ح 107.
[23]. علی سعادت پرور، ظهور نور، ص 99.