آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
جمعه 31 فروردین 1403
| تاریخ ارسال: 1397/10/23 |
بندرترکمن با نام قدیمی بندر شاه در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی در زمان رضا پهلوی در قسمت جنوبی شرقی دریای خزر بنا گردید این شهر در انتهای راه آهن جنوب به شمال احداث شد و یکی از علل ساخت این شهر و ایجاد راه اندازی شیلات در شبه جزیره میانکاله است.
در مراحل آغازین اجرای عملیات راه آهن سراسری هنوز نام و نشانی از بندرترکمن به چشم نمی خورد و تمامی عملیات از جمله تخلیه قطعات و وسایل وارداتی از آلمان در بندر جز(بندر گز کنونی) صورت می گرفته است. محلی که قرار بود تأسیسات راه آهن و بندرگاه جدید در آن بنا شود باطلاقی بوده و مأمورین سندیکای راه آهن این باطلاق ها را پر نموده و روی آنها چوب و تخته می ریزند از طرفی ریل کسی تا ساحل دریا ادامه پیدا می کند تا اشیا و ادوات راه آهن که بوسیله کشتی از خارج وارد می شود در این نقطه تخلیه شده و بوسیله واگن های مخصوص حمل شود. این موارد از گزارش سفر رضا شاه به این منطقه و بازدید از عملیات انجام شده در روزهای ۲۴ و ۲۵ مهر ماه ۱۳۰۷ برداشت شده است. راه آهن بندرترکمندر این روزها اظهار امیدواری شده است بندری که در این نقطه بعد از انشاء راه آهن ساخته می شود از هر حیث یکی از بهترین بنادر دنیا خواهد بود و بالاخره انتظار به پایان می رسد و بندر جدید در تاریخ ۳ آبان ۱۳۰۷ در هیئت دولت به نام «بندر شاه» نامگذاری می شود. دستور شروع عملیات ساختمانی بنادر موقتی بندر شاه و بندر شاهپور از طرف اداره سندیکای راه آهن صادر می شود و مقرر می شود که عملیات در مدت ۱۴ ماه خاتمه یابد. سرانجام بندر شاه در روز ۲۲ تیر ماه ۱۳۰۸ افتتاح می شود و اولین کشتی تجاری در مقابل پل بارگیری آن لنگر انداخته و محمولات خود را بیرون می دهد. یک جرثقیل که روی پل کار گذاشته بودند محموله های کشتی وارده را خالی می کند. بنابر آنچه گذشت، در طول کمتر از ۲ سال (از ۲۴ مهر ۱۳۰۶ تا ۲۲ تیر ماه ۱۳۰۸) نه تنها عملیات احداث راه آهن سراسری ، ایستگاه و تأسیسات مربوطه آ« در بندر ترکمن به این شهر موجودیت بخشید بلکه در این فاصله زمانی ، عملیات بندرسازی نیز بطور همزمان دنبال شده و حتی زودتر از عملیات راه آهن سراسری و گشایش رسمی آن که در ۴ شهریور ۱۳۱۷ صورت گرفت به سرانجام رسید و کشتی های تجاری در این بندر جدید پهلو گرفتند.(۵) بدین ترتیب ، بندر ترکمن با خواست و اراده حاکمان سیاسی وقت بعنوان بندری جدید در پایانه راه آهن سراسری کشور شکل می گیرد و جغرافیدان فرانسوی ، گزاویه دوپلانول درباره وضعیت این بندر در آن سال ها چنین می گوید : چهار یا پنج لنگرگاه برای کشتی ها با قدرت جابجایی هزاران تن فراهم شده بود. در ۳۶-۱۹۳۵ (۱۵-۱۳۱۴) مجموع صادرات بالغ بر ۴۶ هزار تن و واردات به ۲ هزار تن می رسید.(۶) در نخستین سال های شکل گیری بندر ، این شهر بیشتر به یک شهرک ارتباطی شباهت داشت و هنوز واحدهای مسکونی در آن گسترش نیافته بود و آنچه که در این شهر نو بنیاد به چشم می خورد تأسیسات راه آهن ، مؤسسات دولتی مانند گمرک و غیره بود و ساکنین آن را کارکنان فنی راه آهن و بندر گاه تشکیل می دادند که اکثراً از مهاجرین غیر بومی از جمله آذربایجان شرقی و اردبیل بودند. هسته اولیه و مرکزی شهر در این زمان شکل می گیرد و محدوده بسیار کوچکی بوده است که عمدتاً در اطراف ایستگاه راه آهن و تأسیسات مربوطه تجمع یافته بود ، کلبه ها و مغازه های محقری که با آرایش نا منظمی در اطراف مؤسسات فوق توسط روستاییان بوجود آمده بود در یکی از بازدیدهای رضا شاه و به دستور او تخریب شده و نقشه ای هندسی توسط آلمانی ها به صورت شطرنجی و به موازات خط راه آهن (شمالی – جنوبی) برای این شهر طراحی و تهیه می شود که بر اساس آن دو خیابان اصلی شهر به موازات خط راه آهن کشیده می شود و خیابان های کوتاهی عمود بر آنها با فاصله های کم از یکدیگر در نظر گرفته می شود. هسته اولیه شهر محدوده ای بین ایستگاه راه آهن و اداره شهربانی در جنوب و خیابان اسکله (ایستگاه قدیم گمیشان) در شمال بوده است و ضلع غربی آن به خط آهن و ضلع شرقی به خیابان آزادی محدود می شده است. این محدوده به تدریج توسط مهاجرین گمیشان ، گنبد کاووس و روستاهای اطراف برای سکونت و کار مغازه داری انتخاب و اشغال می گردد. نقشه توسعه فیزیکی بندرترکمن این محدوده را نشان می دهد.
در شهریور ۱۳۲۰ شمال ایران توسط ارتش سرخ شوروی سابق اشغال می شود و روس ها در بندرترکمن مستقر می شوند و محدوده ای را در شمال هسته مرکزی شهر از خیابان اسکله به طرف شمال تا حوالی کشتارگاه را که در آن زمان یک فضای خالی از سکنه بود با سیم خاردار قرق می کنند. در آن زمان یک شاخه از خط آهن به این محدوده انشعاب داشت. روس ها در داخل محدوده محصور با سیم خاردار که به دلیل سنگفرش بودن آن در نزد ترکمن ها به «داشلی اوبه» یعنی (اوبه سنگی یا روستای سنگی) موسوم شده بود ابزار و آلات جنگی ، آذوقه و مهمات نگهداری می کردند و عمدتاً کالاهایی بود که از طرف هم پیمانان شوروی در جنگ دوم جهانی یعنی انگلیس و آمریکا ارسال می گردید تا از این طریق به خاک آن کشور حمل شوند. بر اساس قرارداد بهمن ۱۳۲۱ که بین ایران و متفقین به امضا رسید تصرف و استفاده از جاده ها و وسایل حمل و نقل در اختیار قوای متفقین قرار گرفت. در طول جنگ دوم جهانی جمعاً ۵/۵ میلیون تن کالا از طریق ایران به روسیه حمل شده است که از این مقدار ۲۸۳۱۹۳۷ تن آن را راه آهن ایران حمل کرد.(۷) در دوره های بعد با گسترش شهر در امتداد جاده های ورودی از سمت شمال (جاده گمیشان) و جنوب (جاده کردکوی و بندرگز) که نسبت به محورهای ارتباطی دیگر توسعه بیشتری پیدا می کنند نقشه خطی شهر تداوم بیشتری یافته و این وضعیت تثبیت می شود. تفسیر عکسهای هوایی بندرترکمن که در سال ۱۳۳۵ (نوامبر۱۹۵۶) تهیه شده نکات بسیار جالبی را درباره این شهر روشن می سازد و در حکم تاریخ گویای ساختار شهر عمل می کند. نکات عمده حاصل از تفسیر این عکس ها (۳قطعه) به شرح ذیل می باشد : بندرترکمن در سال ۱۳۳۵ از جنوب تا کارخانه جین امتداد داشت ضمن آن که فضای بین کارخانه و خیابان ایستگاه گرگان کاملاً پر نبوده و فضای خالی بیشتر از فضای پر بوده و خیابانهای کوتاه عمود بر دو خیابان اصلی هنوز شکل مشخصی نیافته بودند. در بیشتر مناطق شهر ، منازل مسکونی بصورت پراکنده و بدون نظم خاص استقرار یافته و اکثراً از خیابان یا جاده دورتر ساخته شده بودند. که از جمله می توان به ضلع شرقی جاده کردکوی (کوی فرمانداری) ، حد فاصل دو خیابان اباذر و شهید بهشتی ، غرب راه آهن و ترک محله امروزی اشاره نمود. میدان مختومقلی (کارگر) هنوز ساماندهی نشده بود و تنها یک میدان مستطیلی آسفالت نشده ای بود که نقش جدا کنندگی خیابانها را به عهده داشت. پر تراکم ترین قسمت شهر ، حد فاصل دو خیابان اصلی شهر (آزادی و جمهوری اسلامی) بود که از شمال به خیابان گمرک و از جنوب به خیابان ایستگاه گرگان محدود می شد. راه آهن سراسری در بندرترکمن خاتمه می یافت و هنوز به سمت گرگان امتداد نداشت ولی شاخه ای از آن به سمت بندرگاه کشیده بود و در داخل دریا بر روی اسکله ای بطول ۴۶۲ متر ادامه داشت. (با توجه به مقیاس عکسهای هوایی ، ۱۲۵۰۰) اسکله بندرترکمنگل و لای حاصل از لایروبی محوطه لنگرگاه را در ضلع شمالی این بازوها انباشته می کردند که حکم موج شکن نیز داشته است. آنچه که مهم است استقرار روسها و استفاده آن ها از خطوط آبی ، آهنی و شوسه این منطقه و لزوم بارگیری و تخلیه بارها در فاصله زمانی حضور ارتش سرخ در ایران (۲۶-۱۳۲۰) مستلزم نیروی انسانی فراوان بود. این امر زمینه مهاجرت عده زیادی از ساکنان روستاهای منطقه را به این شهر فراهم می سازد. ترکهای مهاجر از آذربایجان و قزاقهایی که سابقا در روستاها پراکنده بودند در این شهر محلاتی را به خود اختصاص می دهند. ایجاد و گسترش برخی کارخانه های آرد در اواخر این دوره ، اصلاحات ارضی در دهه ۴۰ که باعث برخی مهاجرت های روستایی گردید به توسعه فیزیکی این شهر کمک کرد. توزیع ماشین آلات کشاورزی در منطقه بعد از ۱۳۳۲ موجب تقویت کشاورزی و گذار آن از حالت سنتی به نیمه مکانیزه شده و قدرت خرید مردم منطقه را افزایش می دهد که تأثیر زیادی در رونق دادوستدها در شهر جدید داشته است و تعداد مغازه ها فزونی می گیرد. در اواخر دهه ۴۰ و تا زمان وقوع انقلاب اسلامی ، این شهر بدلیل توجه دولت به مناطق توریستی سواحل جنوبی دریا بویژه چالوس و رامسر به بوته فراموشی سپرده می شود و درجنبه های مختلف محرومیت آن بیشتر و بیشتر می شود. محدوده شهر در این دوره افزایش یافته و از شرق تا پایگاه بسیج در امتداد جاده گرگان و از شمال تا حوالی سه راه چپاقلی و از جنوب تا محدوده سازمان آب گسترش می یابد. در سالهای پس از انقلاب گسترش شهر در جهت شرق بویژه در امتداد جاده گرگان باعث شد . تا محورهای ارتباطی شهر به دیگر مناطق ، جزء محورهای توسعه شهر در آید و تا حدودی حالت شعاعی به خود بگیرد.
عوامل متعددی در توسعه فیزیکی شهر در سالهای پس از انقلاب تأثیر گذار بوده اند که عمده ترین آنها عبارتند از : تبدیل شدن این شهربه مرکز شهرستانی جدید به نام «شهرستان ترکمن» در سالهای ۱۳۵۸ که به نوبه خود باعث افزایش تعداد نهادها و سازمانهای اداری این شهر گردید و علاوه بر جذب مهاجرین از سایر شهرهای کشور بعنوان رؤسا و کارمندان این ادارات به همراه خانواده هایشان ، از روستاهای این منطقه مهاجرت به شهر افزایش قابل توجهی پیدا کرد. این مهاجرین بویژه روستاییان که در مبادی ورودی اسکان می یافتند باعث توسعه فیزیکی در امتداد جاده های ورودی شهر بویژه در شمال (جاده گمیشان) و شرق (جاده گرگان) گردیدند.عکس قدیمی بندرترکمن از سوی دیگر با توقف اجرای سیاست تنظیم خانواده و عدم کنترل موالید که در سطح کشور بعد از انقلاب رخ داد جمعیت کشور و به تبع آن شهرها افزایش یافت و این عامل باعث گسترش و توسعه شهر شده است. یعنی در کنار عامل مهاجرت ، رشد طبیعی جمعیت شهر نیز افزایش یافت. افزایش تعداد وسایل نقلیه بویژه وسایل شخصی و فرسودگیبخش مرکزی شهر باعث گردید که برخی خانواده ها در بخش جدیدی از شهر (حوالی فرمانداری)* استقرار یابند و مقدمات پیدایش محله نوساز و نسبتا اعیانی شهر را فراهم سازند. از سوی دیگر مهاجرت ترکهای آشوراده به بندر ترکمن به افزایش ساکنین شهر کمک نمود. بنابراین ، عوامل فوق باعث گسترش و توسعه فیزیکی شهر در جهت های مختلف گردید و این وسعت زیادی پیدا کرد. این گسترش ها در جهت شمالی ، جنوبی و شرقی بوده و در جهت غرب بدلیل احتمال پیشروی آب دریای خزر تقریبا تغییر چندانی حاصل نشده است. توسعه آتی شهر در قسمت شرقی بویژه جنوب شرقی بدلیل نامرغوب بودن زمینها در استفاده های زراعی پیشنهاد می شود. اگر این روند رشد شهر در جهت جاده های ورودی همچنان ادامه یابد و اگر با تمهید مقدمات و برنامه ریزی های شهری ، فضاهای مرده بین این بازوهای توسعه شهر را بتوان سازماندهی کردو خانواده ها را جهت اسکان به آنها جذب کرد می توان امیدوار بود که ساخت شهر از حالت خطی بودن خارج شده و شکلی منسجم تر و منظم تر پیدا کند. به این نکته نیز باید توجه نمود که در وضعیت کنونی در سطح شهر هم اکنون ۶۷ هکتار زمین خالی و موات وجود دارد که میبایست ترتیبی اتخاذ شود تا صاحبان آنها مجبور به استفاده از آنها در کاربریهای مسکونی یا تجاری و غیره شوند. از سوی دیگر بخش وسیعی از ضلع غربی خیابان آزادی که در انحصار راه آهن شهر قرار داشته و از کتابخانه عمومی تا میدان کوچک راه آهن بطول تقریبی ۸۰۰ متر را شامل می شود بدلیل استفاده نامعقول از آنها بصورت بخش راکد شهر در آمده است. میدان مرکزی شهر (میدان مختومقلی) فاقد مرکزیت لازم می باشد هر چند اقدامات انجام شده در سالهای اخیر ، ضلع غربی آن را تا حدودی فعال نموده ولی کافی نمی باشد. می بایست با تغییر کاربری زمینهای شمال شرقی و جنوب شرقی موجود (کارخانجات فرسوده) و احداث واحدهای تجاری چند طبقه از سوی شهرداری یا بخش خصوصی ، این میدان نیز همانند میدان های مرکزی . شهرهای دیگر به رونق و جنب و جوش بیفتد.
دفعات مشاهده: 4664 بار |
دفعات چاپ: 514 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر
