یکی از جُرمهای درحال رشد، کودکآزاری است. در چند سال اخیر، افزایش قابل توجهی در آمار مربوط به کودکآزاری دیده شده است .
بر اساس آمارهای مربوط به کودکآزاری، هر ساله هزاران کودک در سراسر جهان، مورد اذیت و آزار قرار میگیرند. با آگاهی از علائم کودکآزاری، میتوان به کودک کمک کرد تا از درد و رنج آن رهایی یابد. اگر شما معلم، فعال یا مددکار اجتماعی، پدربزرگ یا مادربزرگ، عمه یا خاله، عمو یا دایی، برادر یا خواهر بزرگتر، دوست خانوادگی و یا حتی یک آشنا هستید، آگاهی از علائم هشدار دهنده کودکآزاری برای شما از اهمیت قابل توجهی برخوردار است .
کودکآزاری، بدترین شکل مجازاتی است که میتوان برای یک کودک تعیین کرد. با این روش، کودک بقیه عمرش را با زخمهای روحی، عاطفی و حتی فیزیکی سپری خواهد کرد و همچنین این امر میتواند منجر به آسیبهای جبرانناپذیر ذهنی و بدنی در او شود. در برخی موارد، حتی با پایانی غم انگیز مواجه میشویم که در آن کودک جانش را از دست میدهد. نادیده گرفتن علائم کودکآزاری جرم محسوب میشود . اگر کودکی را میشناسید و با نگرانی شاهد هستید که مورد اذیت و آزار والدینش، قیمهایش یا شخصی دیگر قرار میگیرد، باید مراتب را به مراجع ذیصلاح اطلاع دهید و از آنها کمک بخواهید. اگر میخواهید با این علائم آشنا شوید و از آنها آگاهی یابید، این نوشته را بخوانید .
کودکآزاری همیشه استخوانهای شکسته و کبودیهای غیرقابل توضیح نیست. انواع مختلفی از کودکآزاری مانند سوءاستفاده عاطفی، سوءاستفاده آموزشی، سوءاستفادهجنسی، غفلت، بیتوجهی و... نیز وجود دارد. اجازه دهید نگاهی به گونههای مختلف کودکآزاری بیندازیم تا با علائم آن بیشتر و بهتر آشنا شویم .
آزار عاطفی
آزار عاطفی مواردی را شامل میشود که در آن والدین یا فرد بدرفتار، شخصیت کودک را تحقیر، شرمنده یا کم ارزش میکنند . کودک همواره با دیگران مقایسه میشود و خوار و بیارزش، موجودی بد و اشتباهی به حساب میآید. دائما بر سر کودک فریاد کشیده شده یا مورد تهدید قرار میگیرد. در واقع او از آزار کلامی در رنج است .
کودک هرگز بوسیده نمیشود، در آغوش گرفته نمیشود و از هر نوع محبت پدری و مادری محروم است. بهعنوان مجازات به او بیتوجهی شده و با رفتاری سرد مواجه میشود؛ گویی که وجود ندارد. برخی افراد، خواهر یا برادر کودک و یا حتی حیوانات خانگی را در مقابل چشمان او مورد اذیت و آزار قرار میدهند تا از لحاظ عاطفی به کودک آسیب برسانند .
آزارپزشکی
آزار پزشکی مواردی را شامل میشود که در آن یکی از والدین یا سرپرستان، از ارائه درمان پزشکی ضروری و مناسب به کودک خودداری میکنند. این خودداری شامل، نزدن واکسنهای ضروری کودک، نبردن کودک به دکتر در زمان بیماری، تهیه نکردن داروهای مورد نیاز کودک در زمان بیماری و... است .
غفلت و بیتوجهی
غفلت و بیتوجهی به نوعی کودکآزاری گفته میشود که در آن نیازهای اولیه کودک برآورده نمیشود و شامل عدم تهیه لباس مناسب، غذا، بهداشت و توجه و مراقبتی است که کودک نیاز دارد. در این کودکان هیچ علامت آشکاری از کودکآزاری دیده نمیشود، اما آنها از درد روحی و روانی رنج میبرند .
علائم غفلت و بی توجهی
کودک همیشه گرسنه است.
از بهداشت شخصی ضعیفی برخوردار است.
لباس هایش کهنه، کثیف و مندرس است.
کودک همیشه احساس خستگی می کند.
کودک از مشکلات پزشکی درمان نشده ای رنج می برد.
از روی اجبار به زباله گردی روی می آورد.
از لحاظ اجتماعی با کسی ارتباط ندارد.
به فردی مخرب تبدیل می شود.
آزار آموزشی
آزار آموزشی شامل مواردی است که در آن، والدین یا سرپرست از فرستادن کودک به مدرسه خودداری کرده یا از فراهم کردن آموزش مناسب برای کودک سر باز میزنند. نیازهای آموزشی کودک نادیده گرفته شده و او به خاطر این غفلت و بیتوجهی رنج میبرد .
آزار جسمی
یکی از شایعترین علائم کودکآزاری، آسیب جسمی است. در این نوع کودکآزاری کودک ممکن است بیش از کودکان دیگر دچار شکستگی شود و کبودی معمولا به همراه تورم و التهاب عضلات مشاهده میشود. علاوه بر این، میتوان به علائم شایعی چون خونریزی زخمها، نشانههای گازگرفتگی، لرزش و یا ضربه و کوبیدگی اشاره کرد. این نوع سوءاستفاده ممکن است به بدشکلی موقت یا دائم عضو آزاردیده و حتی ناتوانی در کودک منجر شود که در موارد شدید، حتی ممکن است مرگ کودک را بهدنبال داشته باشد .
آزار جنسی
یکی از سناریوهای منحرف و وحشتناک کودکآزاری، سوءاستفاده جنسی از کودکان است. سوءاستفاده جنسی اغلب پنهان میماند زیرا نمیتوان علائم این عمل هولناک را دید یا از حکایتهای مربوط به آن آگاه شد .
نشانه ها و علایم کودک آزاردیده
الف: کودک آزاری عاطفی:
کودک بازی نمی کند.
اعتماد به نفس بسیار پائین.
بندرت می خندد.
از ارتباط با دیگران خودداری می کند و نگاهش را می دزدد..
با اکراه غذا می خورد.
اشکال در خوابیدن.
توصیف خود با واژه های منفی و تحقیرآمیز.
عدم علاقمندی والدین به کودک.
والدین با کلمات تحقیرآمیز با کودک خود سخن می گویند.
کودک شروع به غرولند کرده یا رفتاری آسیب زننده از خود نشان می دهد.
کودک به طور ناگهانی پرخاشگر یا منفعل می شود.
کودک رفتارهای بچگانه ای مانند کوبیدن سر، انگشت مکیدن، خوردن مو، تاب خوردن و... از خود نشان می دهد.
تلاش برای خودکشی
شروع به تحقیر کردن و خوار شمردن خود می کند؛ مانند جملاتی چون من بی ارزش هستم، من احمق هستم و... .
هنگامی که صدمه می بیند به خود می گوید: این سزاوار من است.
ناگهان دچار لکنت یا خاموشی در حرف زدن می شود.
از لحاظ جسمی، عاطفی و روحی دچار سقوط می شود.
ب: کودک آزاری جسمی:
احتیاط فراوان در تماس فیزیکی با بالغین.
حالت گوشه گیری یا پرخاشگری شدید.
ترس شدید از والدین.
غالباً دیر به مدرسه می آیند و زیاد غیبت می کنند.
درخواست غذا از دیگران یا اقدام به دزدی مواد غذایی می کنند.
کودکان اعلام می کنند که از سوی والدین کتک می خورند.
برای علت ایجاد آسیب های بدنی خود دلایل نامتناسب، مختلف و ناباورانه می آورند..
والدین به مدرسه (مهد) سرکشی نمی کنند و نسبت به وضعیت تحصیلی کودک خود بی توجهند.
والدین توضیحی برای صدمات بدنی ایجاد شده در کودک ندارند و سعی در مخفی کردن جراحت ها دارند.
کودک دچار کبودی، سوختگی و چشمان سیاه شده و ورم کرده ای است که هیچ توضیحی برایشان وجود ندارد.
اغلب از شکستگی استخوان رنج می برد.
برای مدتی طولانی از مدرسه غیبت کرده است.
کبودی یا آسیب های جسمانی کمرنگ شده ای روی بدن کودک دیده می شود.
کودک از ماندن کنار والدین یا سرپرستانش اجتناب می کند.
دوست ندارد پس از مدرسه به خانه برگردد.
با نزدیک شدن به بزرگسالان دچار وحشت می شود.
والدین توضیحات متضاد و متناقضی از صدمات ارائه می دهند.
خود والدین و سرپرستان، دارای سابقه کودک آزاری در کودکی شان هستند.
نمرات کودک در مدرسه افت کرده و با همکلاسی هایش مشکل پیدا می کند
ج: کودک آزاری جنسی:
بارداری در کودکان دختر که به سن بلوغ رسیده اند..
وجود ناراحتی و شکایت کودک از ناحیۀ تناسلی بدون وجود علت فیزیکی واضح.
خونریزی از ناحیۀ مقعد.
اشکال در نشستن روی صندلی.
از دست دادن ناگهانی اشتها.
دیدن کابوس های شبانه.
حالت گوشه گیری و یا پرخاشگری شدید بطور ناگهانی.
پس رفت به سوی رفتارهای بچه گانه مثل خیس کردن رختخواب، مکیدن انگشت و گریۀ بیش از حد.
اعلام اینکه فلان کس مرا لمس می کند.
ترسیدن از تنها ماندن با بزرگسالان.
کودک در راه رفتن و نشستن دچار مشکل می شود.
دچار کابوس های شبانه می شود و رختخواب خود را خیس می کند.
کودک از تغییرات ایجاد شده در اشتهایش رنج می برد؛ یا مقدار زیادی غذا می خورد و یا اصلا هیچ غذایی نمی خورد.
از عوض کردن لباس ها یا کارهای جسمانی در مقابل دیگران اجتناب می کند.
وقتی شخص خاصی به او نزدیک می شود، دچار وحشت شده و احساس ناراحتی می کند.
علائم کودکآزاری در کودکان نوپا
شاید دیدن کودکی نوپا که مورد اذیت و آزار قرار گرفته باشد، برای اغلب ما غیرقابل درک باشد. با این وجود، این احتمال وجود دارد و باید مراقب علائم کودکآزاری در کودکان نوپا بود. کودک نوپا از مهارتهای کلامی و ارتباطی، برای توضیح دادن آزار و اذیتی که بر او رفته است، برخوردار نیست یا کودک ممکن است از درک وخامت اوضاع عاجز باشد. با این حال، میتوان شاهد تغییراتی در رفتار آنها بود. باید ببینید که آیا کودک از رفتن به مهدکودک اجتناب میورزد. در برخی موارد، هنگامی که والد یا سرپرست میخواهند کودک را در مهدکودک بگذارند، او محکم به آنها میچسبد . کودک نوپا اگر در خانه مورد اذیت و آزار والدین یا سرپرستانش قرار گیرد، از بودن در کنارشان خودداری میکند. کودک ممکن است علائم آزار و اذیت جسمانی را بارها و بارها نشان دهد. کودک نوپایی که مورد سوءاستفاده عاطفی قرار میگیرد، بسیار منفعل میشود. او حتی ممکن است بسیار متوقع شده و رشد عاطفی و جسمانیاش دچار تاخیر شود؛ این به آن معناست که کودک، راه رفتن و صحبت کردن را بسیار دیرتر از همسالانش یاد میگیرد .
علائم کودکآزاری در بزرگسالان
شما میتوانید علائم کودکآزاری را در بزرگسالان نیز مشاهده کنید و احساس کنید که مشکلی در رابطه آنها با کودکان وجود دارد. این بزرگسال میتواند والد، سرپرست، فامیل، معلم یا آشنای خانوادگی کودک باشد. بزرگسال ممکن است هیچ توجهی به کودک نکند؛ مخصوصا درباره والدین یا سرپرستان بدرفتار صدق میکند. در این حالت، والدین، کودک را مسبب تمام مشکلات ایجاد شده میدانند. اگر کودک خوب رفتار نکند، با تنبیههای شدید جسمانی روبهرو خواهد شد. بزرگسال کودک را موجودی بیارزش و اشتباهی میداند و به نیازهای عاطفی، جسمانی یا اولیه او هیچ توجهی نمیکند. کودک هم تا آنجا که برایش امکانپذیر باشد، تلاش میکند از نزدیک شدن به والدین دوری کند. توجه به برخی از علائم هشداردهنده کودکآزاری از اهمیت بیشتری برخوردار است. اگر به کودکی که میشناسید و نگران حالش هستید، اهمیت میدهید، درصورت دیدن برخی از علائم مذکور در کودک، مراتب را حتما به پلیس اطلاع دهید یا با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید و آنها را در جریان بگذارید.
چرا کودکان مورد آزار قرار میگیرند؟
ناآگاهی والدین: گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار میرسانند، نمیدانند که رفتار آنها کودک آزار است، مانند کسانی که کودکان را تنبیه بدنی میکنند، مورد تحقیر و توهین قرار میدهند، به نیازهای اساسی آن ها توجهی ندارند و این رفتارها را عادی و معمولی میدانند.
مشکلات اقتصادی: فقر سبب میشود تا کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی مانند تغذیه و … محروم شوند یا والدین بهعلت فشارهای مالی با رفتارهای مانند پرخاشگری، خشونت، بیتوجهی و … کودکان را مورد آزار قرار دهند.
اعتیاد: اعتیاد بهعلت خصوصیاتی که در افراد ایجاد میکند (مانند پرخاشگری، بیمسئولیتی، کاهش عواطف و … ) سبب میشود تا کودکان مورد آزار، بهویژه از نوع سوء استفاده، قرار گیرند.
اختلالات روانی: در صورتیکه والدین به مشکلات روانی مبتلا باشند، با رفتارهای مانند تندخویی، خشونت، ناسازگاری، بیتوجهی و … که ناشی از اختلالات روانی آنهاست، سبب آزار کودکان میشوند.
مشکلات خانوادگی: مشاجرات و جنجالهای شدید و طولانی والدین، تعداد زیاد خانوادهها ، شیوههای تربیتی نامناسب، در برخی موارد وجود پدراندر یا مادراندر و … سبب میشود که کودکان مورد آزار قرار گیرند، تا حدی که مشکلات خانوادگی یکی از دلایل کودک آزاری به شمار میرود.
مشکلات کودکان: اطفالی که مشکلات نسبتاً پایدار و شدید دارند بیشتر از سایر کودکان مورد آزار قرار میگیرند. بهعنوان مثال، اطفالی که به امراض جسمی مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری، پرخاشگری، بیقراری، بیشفعالی، اضطراب، شب ادراری و … دچاراند، به علت مشکلاتی که برای کلانسالان ایجاد میکنند و نیز به سبب ناآگاهی والدین از این مشکلات، اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار میگیرند.
کودک آزاری چه ضرری برای کودکان دارد؟
طفولیت دوران رشد و شکلگیری شخصیت است. هر نوع کودک آزاری در این سالهای حساس و مهم به رشد و سلامت کودکان صدمات جدی وارد میکند. کودکان آزاردیده در همه جنبههای رشد، مانند رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی با مشکلات و نقایص فراوان رو به رو خواهند شد. بررسیهای انجامشده نشان میدهند بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده اند، در کلانسالی خود به آزار کودکان پرداخته اند و این بزرگترین زیان کودک آزاری است چون سبب تداوم آن میشود.
چگونه میتوانیم از کودک آزاری جلوگیری کنیم؟
پیشگیری همیشه بهتر، آسانتر و سریعتر از درمان است. برای پیشگیری از کودک آزاری میتوانیم از راهکارهای زیر استفاده کنیم:
دقت در ازدواج و تشکیل خانواده، خودداری از ازدواجهای تحمیلی، ناشناخته، شتابزده و ازدواج در سنین پایین.
توجه به تنظیم خانواده و شمار مناسب فرزندان.
افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش و تربیت فرزندان و شیوههای مناسب رفتار با آنان.
پذیرش مسئولیتها و انجام وظایف خود به عنوان پدر، مادر، معلم، سرپرست و … نسبت به کودکان.
آشنایی با حقوق و نیازهای اساسی کودکان.
توجه به صحت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک آزاری میشود.
تقویت روحیه کمک کردن هنگام برخورد با مشکلات، و آشنایی با مراکز حمایتی، مشاوره و امداد برای کودکان و خانوادهها.
قضیه "سحر گل" از مواردیست که در آن تمام انواع کودک آزاری اتفاق افتاده است: جسمی، عاطفی، سوءاستفاده (جنسی) و بیتوجهی/غفلت
چگونگی مقابله با کودک آزاری
اگر حدس میزنید که کودکی تحت آزار و اذیت قرار دارد با داکتر اطفال و مرکز حمایت از کودکان تماس گرفته و از آنها کمک بخواهید. داکتران از نظر اخلاقی ملزم هستند هرگونه نشانههای آزار کودکان و یا غفلت و بیتوجهی نسبت به آنها را گزارش دهند. حتی ممکن است در صورت لزوم شما را به درمانگران دیگری معرفی کنند تا هرگونه اطلاعات مورد نیاز برای بررسیها، جمعآوری شود. داکتران حتی اگر لازم باشد، در محکمه/دادگاه برای کسب حمایت برای کودکان، شهادت داده و در صورتی که گمان کنند ممکن است کودکان تحت آزار جنسی قرار گیرند، دادخواست عدلی/جنایی تنظیم خواهند کرد.
هر اقدامی که طبیعتی آزار دهنده دارد باید فوراً گزارش شده و برای رفع آن کمک گرفته شود. تأخیر در گزارش، چانس کودکان را برای بهبودی کامل کاهش میدهد. اغلب اوقات کودکی که با او بدرفتاری شده و یا مورد آزار قرار گرفته، افسرده شده و رفتارهای خشونتآمیز، گوشهگیری و یا خودکشی از او سر خواهد زد.
وقتی این کودکان بزرگ میشوند به مخدرات و دوا روی میآورند و تلاش میکنند به صورتی فرار کنند و یا این که آزار، اذیت و آسیبی که از سوی دیگران دیدهاند، انکار نمایند. تحمل آزار در دوران کودکی ممکن است در بزرگسالی به خودکشی و افسردگی منجر شود. اگر کودکی تحت آزار شدید قرار دارد، شاید شما تنها کسی باشید که میتوانید به او کمک کنید. در گزارش و اعلام این آزار به افراد ذیصلاح درنگ نکنید.
بیتوجهی و تکذیب مشکلات، تنها اوضاع را وخیمتر میکند. با این کار چانس کودکان را برای بهبود کامل به شدت کاهش میدهید. در بیشتر اوقات، کودکانی که تحت آزار و یا بیتوجهی قرار میگیرند، جراحات و صدمههای عاطفیشان بسیار شدیدتر از جراحات جسمیشان است. کودکانی که با آنها بدرفتاری شود بیشتر خودکشی کرده و یا افسرده میشوند.
از طریق برقراری ارتباط نزدیک با این کودکان، میتوان به میزان جراحتهای وارده از نظر عاطفی و جسمی پی برد. بزرگسالانی که در کودکی تحت آزار قرار داشتهاند، با مشکلات بیشتری مواجهند و رفتارهای پر خطر در آنها بیشتر وجود دارد.
اگر شما حدس میزنید که کودکی به نوعی تحت آزار قرار دارد باید:
کودک را به محلی امن و آرام ببرید.
اطلاعاتی دقیق از چگونگی آزارهایی که به او رسیده کسب کنید.
آرام باشید و کودک را عصبانی نکنید.
برای این که کودک آزارهایی که دیده آشکار کند، به او اطمینان قلبی بدهید تا باورتان کرده و تمامی اتفاقات را صادقانه بیان کند.
به کودک بگویید به او کمک میکنید و از دیگران نیز برایش کمک خواهید گرفت.
تمامی اطلاعاتی که به دست آوردهاید، یادداشت کنید.
فوراً به مقامات مسئول (یا بزرگانی که میتوانند در رفع مشکل کمک کنند) در این زمینه گزارش دهید.
چگونه میتوانیم کودک آزاری را کاهش دهیم؟
کودکان را بیشتر و بهتر بشناسیم: شناخت کودکان و نیازهای آنان سبب میشود که رفتار بهتری با آنها داشته باشیم. برای این کار میتوانیم از روشهای مختلف مانند خواندن کتابهای مناسب، شرکت در صنفهای آموزشی، مشورت کرن با افراد آگاه و … استفاده کنیم.
علت کودک آزاری را بشناسیم :کودک آزاری مانند هر رفتار دیگری علتی دارد. سعی کنیم علت آن را پیدا کنیم و با برطرف کردن آن، کودک آزاری را کاهش دهیم. ممکن است برخی از مشکلات را نتوانیم از بین ببریم، در آنصورت پذیرش آن بهتر از آزار دادن کودکان است.
از دیگران کمک بگیریم :کمک گرفتن و مشورت کردن نشانه هوشیاری و آگاهی است، نه ناتوانی. برای کاهش مشکلات خود میتوانیم از مراکز مشاوره، افراد مسلکی، اشخاص آگاه و … کمک بگیریم.
آرامش خود را حفظ کنیم :زندگی همیشه با مشکلات همراه است، سعی کنیم خشم خود را کنترل کنیم و برای مشکلات چارهجویی نماییم. بسیاری از کودک آزاریها در شرایطی انجام میگیرد که والدین قادر به کنترل خشم خود نیستند. کنترل خشم آموختنی است و میتوانیم با تمرین بر خشم خود غلبه کنیم.