آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
| تاریخ ارسال: 1397/10/18 |
نقش بلا برای مومن و فضیلت صبر
الف ) بلا برای مومن
آنچه در این مسأله مهم است، جهان بینی انسان است. اگر انسان جهان بینی دینی داشته باشد ، دنیا و رنج هایش را بد نمی داند، بلکه به عکس رنج ها را عاملی برای تحّرک بشمار می آورد; چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم سوره نساء، آیه ۱۰۴می فرماید : «ان تکونوا تألمون فانهم یألمون کما تألمون و ترجون من الله ما لایرجون» ( اگر شما(مومنان) رنج می کشید، کافران نیز همان گونه که شما رنج می کشید، رنج می کشند، و حال آن که شما امیدی به خدا دارید که آنان ندارند).
زیرا رنج ها وابستگی انسان را به دنیا کم می کنند و او را به راه می اندازند. این ذات دنیاست که با تغییر احوال و فصول و مرگ حتمی، به انسان آگاهی می دهد که اینجا جای ماندن و قرار نیست. بنابراین برخورداری ها و بلاها، معیار سعادت نیستند و از همین جاست که نقش بلاها در سیر و سلوک معنوی و شکوفایی قابلیت های درونی مؤمن آنقدر اهمیت پیدا می کند که در حدیث آمده است: «البلاء للولاء » ( کسانی که ایمان بیشتری دارند، رنجشان بیشتر است».
فراموش نکنیم دنیا دار مکافات نیز هست و در بسیاری و در بسیاری از موارد انسان نتیجه حرکت های خلاف نظام خود را می بیند، چه مؤمن باشد و چه کافر، در اصول کافی« باب بلا و امتحان» روایات متعددی در این زمینه ذکر شده است .
مقصود روایت آن است که تصور نشود وقتی کسی مؤمن شد و رضای الهی را کسب کرد دیگر گرفتار نمی شود بلکه گرفتاری ها فلسفه خاص خود را دارد. هر مؤمنی آزمایش می شود تا صداقت او معلوم شود ولی آزمایش لزوما همراه با گرفتاری و بلا و بدبختی نیست، بلکه با خیر و شر آزمایش می شود. گاهی با مقام و موقعیت و مال و منال آزمایش می شود. گاهی با گرفتن مال تصور نشود هر که مؤمن شد بیچاره و بدبخت و گرفتار می شود بلکه اگر مؤمن گرفتار شد نباید تعجب کند، زیرا مؤمن با گرفتاری آزمایش می شود.
خلاصه سخن آنکه تصور نشود مؤمن همیشه در آسایش است بلکه گاهی هم گرفتار می شود،ودر گرفتاری هم رضایت درونی دارد وهمواره شاد است.اینطور نیست که همیشه گرفتار باشد .
نکته دیگر آن است که مؤمن واقعی چون تسلیم رضای الهی است هنگام گرفتاری هم شاد است چون آن را هدیه الهی می داند و مؤمنان واقعی آرامش روحی و روانی واقعی دارند. اگر کسی وظایف خود را انجام داد. این نوع بلا از برای ارتقای درجه و از لطف های خداست. اما اگر به جهت سستی و بی احتیاطی بود مقصر خود اوست و مکافات عمل اوست. ب ) اقسام بلا
با این مقدمه می توان گفت که سختی و بلا بر چند قسم است و هر یک بر صنف خاصی وارد میشود:ش
۱) بلاهایی برای رسوا ساختن مشرکان و کافران خبیث است (هم چنان که گذشت).
۲) بلای وارد بر مؤمن که زاییدهی گناه وی است و موجب ریزش گناه او میگردد «و ما اصابکم من مصیبه فبما کسبت ایدیکم؛ و هر مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست».امیرمؤمنان علی(ع) میفرماید: سپاس و ستایش خدایی را که رنج و گرفتاری پیروان ما را مایهی زدوده شدن گناهان آنان در دنیا قرار داد تا بااین رنجها و بلاها طاعتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.
۳) بلای وارد بر مؤمن برای تصحیح ایمان است. امام صادق(ع) میفرماید: «بلا و گرفتاری برای مؤمن زیور است و برای آن که خرد ورزد کرامت است. زیرا گرفتار بلا شدن و شکیبایی و پایداری کردن در برابر آن ایمان را تصحیح میگرداند.
۴) بلای وارد بر مؤمن موجب بیداری او است: امام صادق(ع) میفرماید: هیچ مؤمنی نیست مگر آن که هر چهل روز یک بار به وسیلهی بلا و گرفتاری متنبه میشود. این بلایا به مال او میرسد یا به فرزندش یا به خودش که پاداش آن را میبیند و یا اندوهی به او میرسد که نمیداند از کجا رسیده است.
۵) بلای وارد بر مؤمن باعث ارتقای ایمان است، چرا که ایمان خود دارای درجات گوناگونی است و مؤمنین نیز دارای درجاتند و خداوند سبحان در این باره میفرماید: «هم درجات عندالله؛ مؤمنان نزد خداوند دارای درجات هستند» جناب رسول الله(ص) در مورد این نوع بلا میفرماید: خداوند برای انسان مقام و منزلتی در نظر گرفته است که او با کرده خود بدان نمیرسد تا آن که در بدن خود به بلایی گرفتار شود و بدین وسیله به آن مقام رسد.
۶) بلای وارد بر انبیاء و مقربان درگاه الهی است که برای ارتقای کمال انسانی انبیاء است و لذا جناب ابراهیم نبی(ع) با پیروزی در امتحان به مقام امامت رسیده است. «و اذ ابتلی ابراهیم ربّه بکلمات فأتمهنّ، قال انّی جاعلک للناس اماما ؛ بیاد آر هنگامی که خداوند ابراهیم را به اموری چند امتحان فرمود و او همه را به جای آورد خدا به او گفت: من ترا به پیشوایی خلق برگزینم». با این مقدمه روشن میشود که هیچ گروهی و هیچ فردی نیست که مورد آزمایش و امتحان قرار نگیرد و بلکه همه انسانها لحظه به لحظه و دم به دم مورد آزمایش قرار می گیرند. ج ) صبر
مومن در مقابل بلاها، صبر و استقامت را پیش خود می سازند. در اسلام برای صابرین در مقابل بلاها اجر بسیاری شمرده شده است. قرآن کریم می فرماید: «وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ»؛[۱] «و بشارت ده به استقامت کنندگان! آنها که هر گاه مصیبتی به ایشان می رسد، می گویند: ما از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم!»
همچنین می فرماید: «إِنَّمَا یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ»؛[۲] «صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند.»[۱۴]
۱ . معنای صبر
معنای لغوی صبر این است که انسان در هنگام ناملایمات، بی‌تابی نکند به این شکل که در درون ملتهب نشود، زبان به شکایت نگشاید و حرکاتی که غیر معمول است انجام ندهد.معنای صبر: خویشتن داری و شکیبائی بر انجام واجب و تکلیف و مرتکب نشدن معصیت و حرام.صبر در حقیقت از مقامات دین و منازل سالکین الی الله در مسیر خدایی شدن است و خدای متعال به صابران وعده بهشت و اجر بدون حساب داده است. انما یوفی الصابرون اجرهم بغیر حساب (زمر, ۱۰)
صبر ایمان به قضا و قدر و حکمت خداوند است (بداند برای سنت الهی تبدیل و تحویلی نیست و آنچه از دست رفته باز نمی گردد پس بی صبری فایده ندارد) اگر انسان همه چیز خود را از خدا بداند دیگر در حوادث و یا جایی که چیزی از او گرفته می شود، گویی اتفاقی نیفتاده و همواره این شعار را الگوی رفتار خویش نماید (ما از خدائیم و به او باز می گردیم) ، دنیا فانی دانسته و به این نتیجه می رسد که آفریده شده تا با آزمایش های مختلف الهی وجودش را صیقل داده و مستعدّ زندگی جاودانه نماید. و خداوند انسان را در رنج و سختی آفریده و شادی و سلامت بدون غم و بیماری نیست.
۲ . اقسام صبر
در روایات صبر بر سه شعبه تقسیم شده است که عبارت است از صبر بر طاعت و صبر بر معصیت و صبر بر مصیبت .
در هر کدام از این سه نوع صبر اگر انسان صابر نباشد به گناه خاص آن نوع مبتلا می شود . مثلا اگر براطاعت از دستورات الهی صبور نباشد و بار تکلیف و مسئولیت را نسبت به اطاعت ازفرامین الهی به دوش نکشد نتیجه آن ترک دستورات الهی است که گناهی بزرگ است . انسانی که مجهز به سلاح صبر و استقامت نیست از حدود الهی تجاوز می کند و برای رسیدن به خواست خود و تامین نیاز خود مرتکب حرام خواهد شد . در مورد صبر بر معصیت روشن است که صابر نبودن مستلزم ارتکاب گناه و شکستن حریم الهی است که زمینه ساز انجام بسیاری از گناهان و آلوده شدن به انواع مفاسد است . در مورد صبر بر مصیبت نداشتن صبر منجر به عدم رضایت از مشیت و مقدرات و خواست و قضای الهی است که ممکن است به کفر منجر گردد .
د ) وظیفه مؤمنین در قبال مصائب
رسول خدا(ص) می فرماید: «إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً ابْتَلَاهُ فَإِنْ صَبَرَ اجْتَبَاهُ وَ إِنْ رَضِیَ اصْطَفَاهُ؛[۳] چون خدا بنده ای را دوست بدارد او را [در دنیا] مبتلا می گرداند، پس اگر صبر کرد او را بر می گزیند و اگر راضی [و خشنود] شد او را خالص می گرداند.»
در زیارت عاشورا می خوانیم: «اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشَّاکِرِینَ لَکَ عَلَی مُصَابِهِمْ؛[۴] بار خدایا تورا ستایش می کنیم ستایش سپاس گزاران بر مصیبتی که بر آنان وارد می شود.»
اگر چه بلاها در زندگی انسانها به خصوص مؤمنین امری طبیعی است و باعث ترفیع درجه، پاک شدن گناهان و... می شود؛ اما باید دانست خود را در دام سختیها انداختن و یا رنج و بلا را از خداوند متعال درخواست کردن، مورد نکوهش بسیار قرار گرفته است.
چنانکه روزی رسول گرامی اسلام(ص) برای عیادت بیماری بر بستر او حاضر شد و از او احوالپرسی کرد. آن بیمار عرض کرد: «نماز مغرب را به امامت شما به جا آوردم و شما در نماز سوره قارعه را خواندید. پس از آن با خود گفتم پروردگارا! اگر من گناهی کرده ام که می خواهی در آخرت مرا به کیفر آن برسانی، پس از تو می خواهم که تعجیل کنی و در دنیا مرا پاک گردانی. پس از این دعا بود که چنین بیمار شدم.
رسول خدا(ص) به او فرمود: «بِئْسَمَا قُلْتَ أَ لَا قُلْتَ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَهً وَ فِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ فَدَعَا لَهُ حَتَّی أَفَاقَ؛[۵] چیز بدی گفتی، چرا چنین دعا نکردی که: پروردگارا، نیکی دنیا و آخرت را نصیب ما کن و ما را از عذاب آخرت در امان بدار. پس از آن، رسول خدا- صلی الله علیه وآله-برای آن مرد بیمار دعا کرد و او بهبود یافت».
امام صادق(ع) نیز به اصحاب خود سفارش می فرمودند که: «سَلُوا رَبَّکُمُ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَهَ فَإِنَّکُمْ لَسْتُمْ مِنْ رِجَالِ الْبَلَاءِ فَإِنَّهُ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ شُقُّوا بِالْمَنَاشِیرِ عَلَی أَنْ یُعْطُوا الْکُفْرَ فَلَمْ یُعْطُوهُ؛[۶] از پروردگار خود عفو و عافیت درخواست کنید چون شما مرد [میدان حوادث و] بلیات نیستید. امتهای پیش از شما از گروه بنی اسرائیل، افرادی بودند که بدنشان را با اره نجاری دو نیم می کردند که [آنها تسلیم شوند و] کفر را [بر ایمان] ترجیح دهند؛ ولی آنان به هیچ وجه کفر را بر نمی گزیدند.»
سیره انبیا و اولیای الهی بر این بوده است که هیچگاه از خداوند، بلا و مصیبت نخواسته اند و همواره درخواست رفع بلا و طلب عافیت بوده است.
پس؛ مؤمن نباید خود را (برای رسیدن به ثواب) در معرض بیماری و بلا قرار دهد؛ چنانکه امام سجاد(ع) در دعاهای خود، رهایی از بلا و بیماری را طلب کرد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْبِسْنِی عَافِیَتَکَ، وَ جَلِّلْنِی عَافِیَتَکَ، وَ حَصِّنِّی بِعَافِیَتِکَ، وَ أَکْرِمْنِی بِعَافِیَتِکَ، وَ أَغْنِنِی بِعَافِیَتِکَ، وَ تَصَدَّقْ عَلَیَّ بِعَافِیَتِکَ، وَ هَبْ لِی عَافِیَتَکَ وَ أَفْرِشْنِی عَافِیَتَکَ، وَ أَصْلِحْ لِی عَافِیَتَکَ، وَ لَا تُفَرِّقْ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَافِیَتِکَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ عَافِنِی عَافِیَهً کَافِیَهً شَافِیَهً عَالِیَهً نَامِیَهً، عَافِیَهً تُوَلِّدُ فِی بَدَنِی الْعَافِیَهَ، عَافِیَهَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ؛[۷] بار خدایا بر محمّد و آل او درود فرست، و تندرستیت را بر من بپوشان، و مرا به تندرستیت فرو بر، و به تندرستیت نگاهدار، و به تندرستیت گرامی ام فرما، و به تندرستی بی نیازم گردان، و تندرستیت را به من عطا کن، و تندرستیت را به من ببخش، و تندرستیت را برایم بگستران، و تندرستیت را به من شایسته نما، و میان من و تندرستیت در دنیا و آخرت جدایی میانداز. بار خدایا بر محمّد و آل او درود فرست، و مرا تندرستی ده، تندرستی که مرا [از پزشکان یا از درخواست] بی نیاز کند و [بیماریهای ظاهری و باطنی را] بهبودی ببخشد و بالاتر و برتر [از بیماریها بطوریکه بر هر مرض تسلّط داشته] و افزون شونده باشد، تندرستی که در تنم تندرستی دنیا و آخرت بیاورد».
* آنچه از آیات و روایات ائمه اطهار: بدست می آید در مقابل بلا و مصائب، چند چیز مورد سفارش قرار گرفته است.
۱. صبر و شکیبایی
امام صادق(ع) می فرماید: «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ هُوَ مُبْتَلًی بِبَلَاءٍ مُنْتَظِرٌ بِهِ مَا هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ فَإِنْ صَبَرَ عَلَی الْبَلِیَّهِ الَّتِی هُوَ فِیهَا عَافَاهُ اللَّهُ مِنَ الْبَلَاءِ الَّذِی یَنْتَظِرُ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یَصْبِرْ وَ جَزِعَ نَزَلَ بِهِ مِنَ الْبَلَاءِ الْمُنْتَظِرُ أَبَداً حَتَّی یُحْسِنَ صَبْرَهُ وَ عَزَاءَهُ؛[۸] هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه به بلائی گرفتار است و بلای بزرگ تر و گرفتاری شدیدتری هم به دنبال او در انتظار است. اگر در همان بلا صبر و شکیبایی داشته باشد خداوند آن بلای بزرگ تر را برطرف می نماید و اگر صبر نکرده و بی تابی نماید بلای بزرگ تر که در انتظار او است فرا می رسد و مرتب گرفتاریها بیش تر می گردد تا وقتی که صبر نیکو و شکیبائی را انتخاب کند.»
۲. دعا
امام علی(ع) می فرماید:«وَلَوْ أنَّ النَّاسَ حِینَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا الَی رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ شَارِدٍ وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فَاسِد؛ٍ[۹] اگر مردم به هنگام نزول عذابها، و گرفته شدن نعمتها، با درستی نیّت و با قلبهای پر از محبّت در پیشگاه خدا زاری کنند، آنچه از دستشان رفته را باز خواهد گرداند، و هر گونه فسادی را برای آنان اصلاح خواهد کرد.»
۳. صدقه
«صدقه» از سفارشات اسلام است و علاوه بر اینکه برای پیشگیری از گرفتاری و دور کردن بلاهای مقدر شده، بسیار مؤثر است برای خلاصی از بلا نیز مورد سفارش قرار گرفته است.
رسول خدا(ص) می فرماید: تَصَدَّقوُا وَ دَوُوا مَرْضَاکُمْ بِالصَّدَقَهِ فَاِنّ الصَّدَقَهَ تَدْفَعُ عَنِ الْاَعْرَاضِ وَ الْاَمْرَاضِ وَ هِیَ زِیَادهٌ فِی اَعْمَارِکُمْ وَ حَسَنَاتِکُمْ؛[۱۰] صدقه بدهید و بیماران خود را با صدقه درمان کنید ؛ زیرا صدقه، از پیشامدهای ناگوار و بیماریها جلوگیری می کند و بر عمر و حسنات شما می افزاید.»
۴. اندیشه و عبرت
موعظه دادن به مؤمنان از حکمتهای نزول بلا است. پس باید در هنگام رسیدن بلا و مصیبت، برای پی بردن به حکمت آن تلاش کنیم؛ تا اگر عقوبت است، استغفار کنیم، اگر تأدیب و هشدار است هشیار شویم، و اگر یادآوری وظیفه است، به یاد آن بیفتیم... .
۵. تسلیم در برابر خواست خدا
از جمله سفارشهای اولیای دین تسلیم شدن در برابر خواست خداوند متعال می باشد. حکایت شده است که؛ «فردی درون چاه افتاده بود و مرتب تقاضای کمک می کرد. مردی که از کنار چاه می گذشت به کمک او رفت و به آن فرد گفت: صبر می کنی تا طنابی بیابم و باز گردم؟ فرد درون چاه گفت: اگر صبر نکنم چه کنم».
صبر بر بلا و سختیها زمانی با ارزش است که با رضایت کامل در مقابل خواست الهی باشد نه با ناراحتی و شکایت از اوضاع موجود. امیر المؤمنین(ع) می فرماید: «أوحَی اللَّهُ ُِ تَعاَلَی اِلَی دَاوُدَ یَا دَاوُودُ تُرِیدُ وَ اُرِیدُوَلَا یَکُونُ اِلَّا مَا اُرِیدُ فَاِنْ أسْلَمْتَ لِمَا اُرِیدُ أَعطَیْتُکَ مَا تُرِیدُ وَ اِنْ لَمْ تُسْلِمْ لِمَا أُرِیدُ أَتْعَبْتُکَ فِیمَا تُرِیدُ ثُمَّ لَا یَکُونُ اِلَّا مَا اُرِیدُ؛[۱۱] خداوند متعال به داوود۷ وحی فرمود: ای داوود! تو می خواهی و من می خواهم؛ ولی فقط آن چیزی واقع می شود که من می خواهم. پس، اگر تسلیم خواست من شوی، خواست تو را هم تامین می کنم؛ اما اگر تسلیم خواست من نشوی، تورا در راه خواسته ات به رنج و زحمت می افکنم و آنگاه همان می شود که من می خواهم.»
***نتیجه
۱. بلا و مصیبت، علل مختلفی دارد و لازم است انسان مؤمن با دقت، عوامل آن را بررسی کرده و در قبال آن به وظیفه خود عمل نماید.
۲. باید به خاطر سپرد که انسان مؤمن مورد بلا و مصیبت قرار می گیرد؛ چرا که حکمت نزول بلا برای بندگان خالص، آسایش سرای جاویدان است.
۳. صبر و تسلیم، راز پیروزی در امتحان الهی است؛ و مصائب، هدیه ای الهی برای افراد پرهیزگار است. پی نوشت ها:
[۱]. زمر/۱۰.
[۲]. ترجمه آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
[۳]. مسکن الفواد عند فقد الأجبه و الأولاد، شهید ثانی، قم، کتابخانه بصرتی، ص۸۴.
[۴]. کامل الزیارات، ابن قولویه، قم، انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶ ق، ص۱۷۹.
[۵]. بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۷۸، ص۱۷۴.
[۶]. المحاسن، احمد برقی، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ق، قم، دوم، ج۱، ص۲۵۰.
[۷]. صحیفه سجادیه، دعای ۲۳، قم، دفتر نشر الهادی، اول، ۱۳۷۶، ص۱۱۲.
[۸]. شیخ حر عاملی، قم، مؤسسه آل البیت:، ج۲، ص۴۲۲.
[۹]. همان، ج۵، ص۱۸۴.
[۱۰]. کنز العمال، علامه علاء الدین هندی، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۰۵ق، چ پنجم، ج۶، ص۳۷۱.
[۱۱]. بحار النوار، علامه مجلسی، ج۵، ص۱۰۴.
دفعات مشاهده: 11173 بار |
دفعات چاپ: 118 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر